---

این پژوهش به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی 25 ژنوتیپ گندم نان و دوروم دیم با استفاده از 20 جفت آغازگر SSR، انجام شد. از روش CTAB برای استخراج DNA استفاده شد. در مجموع 69 آلل مختلف در تمام ژنوتیپ‏ها تکثیر و شناسایی گردید. تعداد آلل تکثیر شده توسط آغازگرها از 2 آلل (آغازگرهای Xgwm369 و Xcfd40) تا 5 آلل (آغازگر Xbarc54) متغیر بود. میانگین تعداد آلل 45/3 آلل در هر مکان ژنی بود. در این مطالعه بیشترین و کمترین میزان اطلاعات چندشکلی (PIC) به ترتیب مربوط به آغازگرهای Xcfd40، Xcfd168، Xgwm350، Xbarc178 و Xgwm30 بود. ماتریس تشابه بین ژنوتیپ‏های مورد مطالعه با استفاده از ضریب تشابه جاکارد و روش UPGMA تشکیل گردید. بر اساس ضرایب تشابه به دست آمده، ارزش‏های تشابه دامنه‏ای از 14/0 تا 86/0 درصد را نشان دادند. بیشترین تشابه ژنتیکی بین ژنوتیپ‏های Seri و Seri82 و کمترین آن بین ژنوتیپ‏های Baviacora و Sita/chil به ترتیب به میزان 86/0 و 14/0 مشاهده شد. تجزیه خوشه‏ای توانست ژنوتیپ‏های گندم بهاره و زمستانه و ژنوتیپ‏های گندم نان و دوروم را از هم تفکیک نماید. با توجه به تنوع ژنتیکی که با استفاده از نشانگرهای SSR به دست آمد، می‏توان از فواصل ژنتیکی بطور مطلوب در برنامه‏های به‌نژادی گندم استفاده کرد.

---

شناسایی تنوع ژنتیکی و استفاده از آن در موفقیت برنامههای بهنژادی، امری ضروری است. در این تحقیق تنوع ژنتیکی 20 ژنوتیپ جو دیم با استفاده از صفات مورفولوژیک و نشانگرهای مولکولی RAPD و ISJ بررسی شد. ژنوتیپها از نظر همه صفات ظاهری مورد بررسی اختالف معنیدار داشتند که این موضوع بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین آنها بود. محاسبه وراثتپذیری عمومی برای صفات نشان داد که صفت طول سنبله بیشترین و عملکرد دانه کمترین وراثتپذیری را داشتند. کمترین و بیشترین ضریب تغییرات ژنوتیپی و فتوتیپی به ترتیب برای صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله برآورد گردید. میانگین درصد چندشکلی آغازگرهای ISJ بیشتر از چندشکلی مشاهده شده در بین آغازگرهای RAPD بود. تجزیهی خوشهای نشان داد که تفکیک ژنوتیپها بر اساس صفات ظاهری با تفکیکی که با استفاده از دادههای مولکولی بدست آمد، مشابهت چندانی ندارند، اما تفکیک بر اساس دادههای مولکولی RAPD و ISJ تا حدودی توانست ژنوتیپهای دو ردیفه و شش ردیفه، همچنین ژنوتیپهای دانه پوشیده و بدون پوشینه را از هم تفکیک نماید. بین ماتریس تشابه دادههای مولکولی و صفات ظاهری همبستگی منفی و معنیدار، ولی بین ماتریس تشابه دادههای مولکولی همبستگی مثبت و معنیدار وجود داشت.

---

تنش آبی یکی از رایج­ترین تنش­های محیطی است که تولید محصول توتون را در ایران با محدودیت روبرو می­سازد. شناسایی تنوع موجود در ژرم پلاسم توتون و درک روابط ژنتیکی صفات به اصلاح ارقام متحمل به تنش خشکی کمک شایانی می‌نماید. در این مطالعه، تنوع ژنتیکی 100 ژنوتیپ توتون گرمخانه­ای نسبت به تنش خشکی، با استفاده از 15 صفت مورفولوژیک و 25 نشانگر بین ریز ماهواره مورد ارزیابی قرار گرفت. ارقام در قالب طرح لاتیس ساده 10×10 با 2 تکرار (در شرایط دیم و آبی) در مؤسسه تحقیقات توتون تیرتاش کشت شدند. نتایج نشان داد مقدار محتوی نسبی آب و پایداری غشاء سیتوپلاسمی در شرایط آبیاری نرمال بیشتر از مقدار آن در شرایط تنش خشکی بود. محاسبه وراثت‌پذیری کم برای این دو صفت در شرایط تنش خشکی نشان دهنده‌ی تاثیر زیاد محیط روی دو صفت بود. نتایج بدست آمده از خوشه‌بندی ارقام به روش UPGMA با نشانگر بین ریز ماهواره و خوشه‌بندی به روش WARD با صفات مورفولوژیک منطبق نبود. آغازگر UBC814:(CT)8A با 16 باند چند شکل از کل 17 باند، قدرت تفکیک بالاتری نسبت به سایر آغازگرها داشت و برای بررسی‌های تنوع مولکولی توتون مناسب به نظر می‌رسد. رقم K394 نیز به دلیل عملکرد بالا و پایداری بیشتر عملکرد در دو شرایط، به‌عنوان متحمل‌ترین رقم به خشکی شناسایی و معرفی شد. با استفاده از نتایج این تحقیق می‌توان ژنوتیپ‌هایی با تفاوت ژنتیکی زیاد و صفات مطلوب را انتخاب و در برنامه‌های تولید واریته هیبرید با هتروزیس بالا جهت تحمل به تنش خشکی در توتون استفاده نمود.

---

برنامه­های اصلاحی معمولاً مبتنی بر ارزیابی تظاهر موفق ژنوتیپ‌ها در مناطق و سال‌های مختلف بویژه در مراحل نهایی گزینش ارقام در محیط هدف، تحت شرایط شیوع طبیعی تنش­های خشکی و گرما هستند. انجام دقیق­تر گزینش ژنوتیپ­های گندم مستلزم کاهش اثرات محیطی برای تبیین ظرفیت ژنتیکی آنها با تحلیل مناسب اثر متقابل ژنوتیپ × محیط است. در این تحقیق، 18 ژنوتیپ پیشرفته گندم نان در پنج ایستگاه گچساران، گنبد، خرم‌آباد، مغان و ایلام در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار طی سه سال زراعی (93-1390) در شرایط دیم ارزیابی شدند. برای بررسی اثرات متقابل ژنوتیپ× محیط بر روی داده‌های سه ساله عملکرد دانه در هر ایستگاه و همچنین تمام ایستگاه‌ها، تجزیه واریانس مرکب انجام شد. سپس به دلیل معنی‌دار بودن اثرات متقابل سال× مکان و ژنوتیپ× سال× مکان، پایداری عملکرد دانه با استفاده از روش­های پارامتری و ناپارامتری ارزیابی شد. لاین­های شماره 10 و 17 به‌ترتیب با تولید 3028 و 3107 کیلوگرم در هکتار بیشترین میزان تولید دانه را داشتند. بر اساس آماره­های پارامتری: CV_i، ، ، ، MS_Y/L و MSPI و آماره­های ناپارامتری: ، ، ، Top، Mid، Low، R-Sum،  و SDR، لاین شماره 10، از پایداری عملکرد مناسبی برخوردار بود. علاوه بر این، لاین­های شماره 12 و 17 نیز محصول و پایداری عملکرد بالایی داشتند. دو لاین زودرس شماره 10 و 17، دارای ارتفاع بوته مطلوب و وزن هزار دانه نسبتاً زیادی بودند.