---

در این پژوهش نحوه وراثت برخی از صفات زراعی و فیزیولوژیک در نسلهای مختلف حاصل از تالقی دو رقم بم )والد متحمل به خشکی( و آرتا )والد حساس به خشکی( از طریق تجزیه میانگین نسلها در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال زراعی 1393-1392 مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش به صورت کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در دو تکرار صورت پذیرفت. شرایط آبیاری در کرتهای اصلی و نسلهای مورد نظر در کرتهای فرعی قرار گرفتند. اثر متقابل نسل در شرایط آبیاری تنها برای عملکرد دانه معنیدار بود. با توجه به نتایج تجزیه میانگین نسل- ها برای صفات طول سنبله و وزن کاه، مدل سه پارامتری بهترین برازش را نشان داد. در صفت وزن هزار دانه در شرایط تنش کمآبی و وزن بوته در شرایط عادی برای مدل شش پارامتری، کای اسکور غیر معنیدار شد که نشان دهنده کفایت مدل شش پارامتری برای صفت مذکور بود. در سایر صفات، در هر دو شرایط کای اسکور برای مدل شش پارامتری معنیدار بود. برای صفات طول سنبله و مساحت برگ پرچم درجه غالبیت بیشتر از یک و به ترتیب برابر 3/2 و 53/1 بود که وجود پدیدهی فوق غالبیت را در کنترل این صفات نشان داد. وزن کاه در شرایط عادی، مساحت برگ پرچم و وزن هزار دانه در شرایط کم- آبی دارای وراثت پذیری عمومی باال بودند. برآورد وراثت پذیری خصوصی برای همه صفات پایین بود. این نتایج لزوم بهره برداری از اثرات غالبیت ژنی را در برنامه های بهنژادی گندم در صورت فراهم شدن شرایط تولید واریته هیبرید گوشزد می- کند

---

تنش خشکی از عوامل کاهش دهنده عملکرد در سطح جهان محسوب می­شود. با توجه به این­که گندم بیشتر در نواحی نیمه خشک کشت می­شود، امروزه توجه زیادی به ایجاد ارقام متحمل به تنش خشکی معطوف شده است. در این پژوهش نحوه وراثت برخی از صفات زراعی و فیزیویولوژیکی در نسل­های مختلف حاصل از تلاقی دو رقم ارگ (والد متحمل به خشکی) و مغان 3 (والد حساس به خشکی) در شرایط مزرعه از طریق تجزیه میانگین نسل­ها در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال زراعی 193-1392 مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش به صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در دو تکرار صورت پذیرفت. شرایط آبیاری در کرت­های اصلی و نسل­های مورد مطالعه در کرت­های فرعی قرار گرفتند. پس از گرده­افشانی به منظور اعمال تنش کم­آبی،  قطع آبیاری تا انتهای فصل برای کرت­های واجد تنش صورت گرفت. در تجزیه واریانس اختلاف معنی­داری در بین نسل­های مختلف از نظر صفات ارتفاع بوته، طول پدانکل، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد پنجه بارور، میزان کلروفیل برگ، دمای برگ، تعداد روز تا رسیدگی، وزن سنبله، وزن کاه، بیوماس، عملکرد دانه و شاخص برداشت مشاهده شد. اثر متقابل نسل در شرایط آبیاری تنها برای عملکرد دانه معنی­دار بود. بعد از تجزیه میانگین نسل­ها در دو شرایط عادی و تنش خشکی، کای اسکور مدل سه پارامتری برای کلیه صفات مورد مطالعه معنی­دار بود که حاکی از حضور اثرات متقابل غیر آللی در وراثت این صفات بود. دامنه وراثت پذیری عمومی و خصوصی برای صفات مورد مطالعه به ترتیب در شرایط عادی 946/0-502/0 و 429/0-244/0 و در شرایط تنش کم­آبی 951/0-653/0 و 377/0-221/0 به دست آمد. متوسط درجه غالبیت برای کلیه صفات مورد مطالعه در هر دو شرایط عادی و تنش کم­آبی بیشتر از یک بود که وجود پدیده فوق غالبیت را در کنترل این صفات نشان داد و مقدار پایین وراثت پذیری خصوصی را توجیه کرد. در هر دو شرایط، واریانس غالبیت بزرگ­تر از واریانس افزایشی برای تمامی صفات بود. این نتایج لزوم بهره­برداری از اثرات غالبیت ژنی در برنامه­های اصلاحی گندم در صورت فراهم شدن تولید واریته­های هیبرید یا انجام گزینش در نسل­های تفرق پیشرفته را نشان می‌دهد هر چند که به علت مشکل انتقال گرده، تولید واریته های هیبرید در گندم در سطح محدودی صورت می گیرد.