خرفه یکی از متداول‌ترین گیاهان دارویی مورد استفاده در جهان، به‌ویژه در مناطق گرمسیری است. جهت بررسی تنوع سیتوژنتیکی و مطالعات کاریوتیپی در پنج توده بومی خرفه شامل قم، خوی، کلات، یزد و گچساران تحقیقی در آزمایشگاه پیام نور مشهد انجام شد. به این منظور، پس از جوانه‌زنی بذور توده‌های مختلف، برش عرضی از مریستم نوک ریشه نمونه‌ها تهیه و پس از پیش‌تیمار، تثبیت، هیدرولیز، رنگ‌آمیزی و بررسی میکروسکوپی، تعداد سه تکرار (صفحه متافازی) از هر نمونه انتخاب و شاخص‌های کاریوتیپی آن‌ها اندازهگیری شد. نتایج این مطالعه نشان داد که عدد پایه کروموزومی در این پنج توده ۹ =x بود و دو توده یزد و قم به‌صورت تتراپلوئید (۳۶=x۴ =n۲) و سه توده (گچساران، خوی و کلات) دیپلوئید (۱۸=۲x =۲n) بودند. تیپ کروموزوم‌ها در کلیه توده‌ها از نوع متاسانتریک و ساب‌متاسانتریک بود. همچنین اندازه کروموزوم‌ها در توده‌های مورد بررسی بسیار متنوع بود، به‌طوری‌که کمترین و بیشترین میانگین طول کل کروموزوم به‌ترتیب در توده‌های یزد و خوی مشاهده شد. در توده‌های مورد بررسی، اندازه بازوی کوتاه بین ۵,۹۳ تا ۸,۰۷ و اندازه بازوی بلند ۹,۲۱ تا ۱۰,۰۴ میکرومتر بود. بر اساس جدول دوطرفه استبینز، توده قم در کلاس۱B و توده‌های دیگر در کلاس۱A قرار داشتند که این نشان‌دهنده وضعیت تکاملی تقریباً مشابه و در عین‌حال ابتدایی در بین توده‌هاست. در خوشه‌بندی توده‌های مختلف از نظر صفات کاریوتیپی نیز توده‌های خوی و کلات در یک خوشه و هر یک از توده‌های گچساران، یزد و قم در شاخه‌های مجزا قرار گرفتند. در تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، سه صفت اول یعنی طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه و طول کل کروموزوم بیش از ۹۷ درصد از کل تنوع بین توده‌ها را توجیه نمودند. به طور کلی با توجه به خصوصیات دارویی و پراکنش وسیع خرفه، تعیین سطح پلوئیدی و مطالعه کروموزومی توده‌های مختلف این گیاه می‌تواند در به‌نژادی و افزایش تولید کمی و کیفی آن موثر باشد.
