---

قرآن کریم آیینۀ تمام نمای تجلّی قدرت خداوند و بزرگ‌ترین و پایدارترین معجزه الهی برای همۀ بشریت است. این کتاب هدایتگر که بالاترین درجه‌های بلاغت و زیبایی سخن را در بر دارد، همیشه الهام‌بخش اذهان خلاق شاعران بوده است و آنان از تعبیرات بی‌نظیر و اصطلاحات پرطنین قرآن در آثار خویش بهره جسته‌اند. الهام‌گیری از قرآن کریم، در ادبیات دوره انحطاط به دلیل رواج تصوّف و گرایش شاعران به زهد رواج بیشتری دارد. صفی‌الدین حلی از شاعران برجسته این دوره است که به دلیل شیعه بودن و پرورش یافتن در یکی از شهرهای ادب پرور عراق- حلّه- با قرآن و ادبیات قرآنی آشنایی تمام داشته و جلوه‌هایی از جمال این کتاب مقدّس را در بیشتر درونمایه‌های شعری خویش نموده است. در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی با نگاهی به نظریه بینامتنیت به تأثیر قرآن بر شعر این شاعر ‌پرداخته‌ایم. تجلّی آیات قرآن در شعر شاعر در اغراضی چون مدایح نبوی، نمایان‌تر و پررنگ‌تر به نظر می‌رسد. همچنین استفاده تصرّفی وی از آیات قرآنی از بسامد بالاتری برخوردار است.

---

کاربرد آیات قرآن در ادبیات فارسی به‌قدری عمیق و ریشه‌دار است که قرآن را با ادبیات فارسی عجین کرده است. شاعران پارسی‌گو در سروده‌هایشان در قالب تضمین، اقتباس، تلمیح و ... درآیات و مضامین قرآنی بهره‌برداری کرده‌اند. ناصرخسرو شاعر حکیم و متکلّم شیعی در قصایدش که عمدتاً در مدح و منقبت خاندان رسول، اثبات اعتقادات و حقّانیّت فضایل اهل‌بیت و ردّ اتّهام رفض و بی‌دینی از چهره تشیّع است، بسیار به آیات و مضامین قرآنی تمسک جسته است. نحوه کاربرد آیات قرآن و شگردهای او متفاوت و نوعاً بدیع است. نوآوری‌های او در ابداع شیوه‌ها و شگردهای بهره‌مندی از آیات و مضامین قرآنی بعدها مورد تتبّع دیگران قرار گرفت. شگردهای ناصرخسرو که بیش‌تر گزاره‌ای است، در این پژوهش ذیل هفت شگرد، طبقه‌بندی و بررسی گردیده است که عبارت‌اند از: شگرد تضمین، شگرد اقتباس، شگرد تلمیح، شگرد تطبیق، شگرد تصویرسازی، شگرد طنز و شگرد تأویل. ماحصل این نوشتار مشخص می‌کند که گرچه سه شگرد نخست پیش از او نیز در دواوین مشاهده می‌شود، ولی چهار شگرد اخیر که جنبه نوآوری بیش‌تری دارد، پس از ناصرخسرو نیز در سروده‌های دیگران مورد استفاده قرارگرفته است.
 

---

تجلی شخصیت­های قرآنی و حوادث پیرامون زندگی آنها در شعر معاصر عرب از پدیده­های چشمگیر ادبی به شمار می­آید. در این میان، داستان حضرت موسی (ع) و مسائلی چون ماجرای آن حضرت (ع) در کوه طور و رؤیت آتش، گوساله پرستی و گمراهی قوم بنی اسرائیل توسط سامری و معجزات وی، توجه شاعر معاصر عراقی محمد مهدی جواهری را به خود جلب کرده است. نگارندگان این مقاله قصد دارند تا بخش­هایی را از داستان حضرت موسی که در شعر وی منعکس شده­است، به روش تحلیلی- توصیفی مورد بررسی قرار دهند. به عبارت دیگر اثر­پذیری واژگانی، و الهام­گیری از پیامها، دلالت­ها و مفاهیم حوادث و صحنه­های این داستان در شعر جواهری موضوع مورد بحث این پژوهش است. قابل ذکر است که جواهری از حوادث و معجزات مربوط به دوران زندگی حضرت موسی (ع) در شعر خود به عنوان نماد­هایی برای مبارزه با ظلم و ستم استفاده کرده و آنها را در قالبی نوین و مناسب با مقتضیات زمان و در راستای رسالت خویش به کار گرفته است.

---

قرآن کریم، به­ عنوان برترین پیام خداوند و معجزه­ی جاودان پیامبر(ص) از همان آغاز نزول، کانون توجه مسلمانان بوده است و به علت اعجاز­ بلاغی و هنری­اش همواره اهل هنر، بویژه شاعران برای انتقال مفاهیم و اندیشه­های خود از آن بهره برده­اند. توجه ویژۀ شاعران و ادیبان به آیات نورانی این کتاب و معارف و مبانی و احکام دلپذیر آن بستری را فراهم کرده است تا شاعران و نویسندگان مسلمان برای نمایش دوبارۀ زیبایی­های هنری و جلوه­های اعجاز آن کوشش­های زیادی را مبذول داشته و تألیف و تصنیف­های فراوانی را به رشتۀ تحریر درآورند. با توجه به تاثیرپذیری زیاد شاعرعرب ابن­زیدون، نگارندگان پژوهش حاضر برآنند تا با روش توصیفی- تحلیلی، میزان این تأثیرپذیری را در دیوان اشعار این شاعر اندلسی مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. بدین منظور در این پژوهش انواع تأثیر­پذیری واژگانی، گزاره­ای، گزارشی (مضمونی)، تلمیحی، تصویری وسبکی (شیوه­ای) شاعر مذکور از قرآن کریم ارائه خواهد شد. نتیجه پژوهش بیانگر این است که شاعر گاه از آیات و عبارات قرآنی به­طور صریح و گاه به عنوان رمزی برای انتقال مفاهیم خویش مدد می­گیرد. همچنین از تصاویر قرآنی برای ترسیم صحنه­هایی از دوران زندان خویش بهره می­برد.

---

قرآن کریم، سرچشمۀ علم، معرفت و برنامۀ زندگی سعادتمندانۀ انسان‌ها‌ست و هر کس حسب توانمندی خویش از آن بهره می‌گیرد. شاعران نیز به فراخور ذوق خویش و در جهت مقبول ساختن بیشتر شعر خویش در کلام خود از این منبع لایزال بهره برده‌اند. ورود قرآن کریم به زبان فارسی سبب غنای آن و افزایش دامنه مفردات و مضامین شعری شده و اسلوب شعر فارسی را سهل و ساده ساخته است. نسیمی شیروانی- شاعر دوره تیموری- به واسطۀ آشنایی با قرآن‌کریم- بی‌شک در سخنان خویش از نصّ آن اثر پذیرفته است. وی در خلال اشعار خویش گاهی عین آیات قرآنی را به کار گرفته و گاهی جزئی از آنها را در شعر خویش گنجانده است. نسیمی در پارۀ دیگری از اشعار خویش به مضامین قرآنی- دینی مانند قیامت، توحید و زوال دنیا اشاره نموده است. اشاره به پیامبران(علیهم‌السلام)، که داستان آنها در قرآن کریم بیان شده بخش دیگری از اشعار نسیمی را به خود اختصاص داده است. نویسندگان در این مقاله برآنند با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، الهام‌پذیری نسیمی را از مفردات و عبارات قرآن کریم و نیز داستان‌ها و شخصیت‌های قرآنی و توانایی وی در به کارگیری کلام وحی نمایان سازند.

---

طه حسین نویسنده معاصر مصری، در احیای نثر عربی قدیم و پیوند دادن آن با ادب معاصر عربی نقشی برجسته ایفا نموده است. آگاهی گسترده او از میراث قدیم و به ویژه حفظ قرآن کریم در دوران کودکی توسط وی، نقش به سزایی در شکل گیری شیوه‏ ادبی او داشته است. این مقاله، با روش توصیفی– تحلیلی، بینامتنی قرآنی در اسلوب، ترکیب­ها، واژگان و موسیقی کتاب «آن روزها» (الایام) او را واکاوی نموده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می­دهد که قرآن کریم با تمام شیوه‏های بیانی متنوع آن، بر سبک ادبی وی سایه افکنده است. تاثیرپذیری او از اسلوب و قالب‏های قرآنی، ابعاد گسترده­ای دارد: استفاده از ساختارهای ترکیبی قرآن، آمیختن چندین اسلوب قرآنی در عبارات، به کارگیری واژگان و اصطلاحات و تاثیرپذیری از فواصل موسیقایی آیات در پایان جملات، از جمله آنهاست. هنر او در این است با ذهن سرشار از محفوظات قرآنی خود، شیوه­ای نو و سهل و ممتنع در نگارش نثر معاصر عربی پدید آورده است. او توانست برخی از ساختارهای نحوی-زبانی را احیا نماید که در میان نویسندگان معاصر عربی به کلی به دست فراموشی سپرده شده بود.

---

ادبیّات‌ فارسی که مهم‌ترین بعد هنر ایرانی است بستری مناسب برای عرضه ‌شدن فرهنگ دینی به ‌عنوانِ یکی از دستاوردهای معنوی بوده است. فرهنگ دینی به ‌عنوان‌ یکی از مهم‌ترین‌ خرده‌فرهنگ‌ها تشکیل‌دهندۀ فرهنگِ کلّیِ جامعۀ ایران در پس از اسلام‌، همانند دیگر اجزای پیکرۀ فرهنگ‌ ایرانی، بخش مهمی از درون‌مایه‌‌ها و عواطف شعر فارسی را به‌ خود اختصاص داده است. درون‌مایه‌های دینی که از منبع قرآن کریم و حدیث شریف سرچشمه می‌گیرند موجب بازتاب آیات و احادیث در ادبیات فارسی شده است. در این مقاله نوع بازتاب آیات و احادیث در شعر عشقی، نسیم شمال و بهار مورد بررسی قرار گرفته است. از این رو با معرفی کوتاه فرهنگِ اجتماعی پیش از عصر مشروطه‌ و پس از آن‌ که به ‌سوی الگو‌ی فرهنگیِ جامعۀ غیردینی سوق می‌یافت، با ارائۀ جدول‌ها و آمار، گرایش بهار، نسیم‌شمال و میرزاده‌ عشقی به آیات و احادیث در طول حیات شاعری‌ آنان نشان داده­ شد. دستاورد پژوهش ناظر بر این است ملک‌الشعرای بهار، در دیوان شعری خود، در استفاده از آیات قرآنی و احادیث به ‌ترتیب با 227 آیه و 174حدیث، بالاترین رتبه‌ را نسبت به نسیم‌شمال و عشقی به‌ دست آورده است.

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

قرآن کریم در غنای ادب عربی نقش بسزایی داشته است به طوری‌که بدون آشنایی با قرآن کریم فهم متون عربی امکان پذیر نیست. و از آن‌جایی‌که امامان معصوم (ع) کاملا با قرآن کریم مأنوس بوده‌اند؛ لذا این آگاهی نقش اساسی در زیبایی ادبیشان داشته است. امام سجاد (ع) بعد از واقعه کربلاء به مناسبت‌های مختلف به سرودن اشعاری پرداخته است، که در این اشعار واقعه کربلاء، مظلومیت خاندان پیامبر (ص)، شکایت و درد دل خویش را در خلال اشعاری با سبک قرآنی بیان نموده است. و پاداشی را که در انتظار ظالمان است در سبکی مستحکم و قرآنی وصف می‌کند. این جستار برآنست که با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی زیبایی‌های ادبی در دیوان منسوب به آن حضرت با تکیه بر قرآن کریم بپردازد. از مهم‌ترین نتایج حاصل از این کاربست نشان می‌دهد که در اشعار خود به دو صورت واژگانی و مضمونی از قرآن متاثر شده است. و در این اشعار ضمن شکایت از مظلوم واقع شدن خاندان عصمت مفاهیم انسانی را گنجانده است.

---

---

در نیمه­ی دوم قرن بیستم میلادی نظریه­های نقدی ادبیِ جدیدی آشکار شد که تناص( بینامتنیت) یکی از آنهاست که در ادبیات معاصر عربی با نام­های دیگری مانند" النصوصیه"، " التداخل النصی" یا " التعالق النصه" و " البینصیّه" نیز شناخته می­شود." ژولیا کریستوا"، زبان­شناس و پژوهشگر بلغاری، اولین کسی است که در نیمه­ی دهه شصت میلادی این اصطلاح را به کار برد. در حقیقت تناص پدیده­ای جدید است که دارای مفاهیمی قدیمی در ادبیات عربی است. شاعران عرب با الهام­گیری از قرآن کریم بر غنای شعر خویش افزوده و آن را به فهم عامه نزدیک ساخته­اند. با مطالعه­ی دیوان عبدالرحیم برعی، شاعر یمنی، دریافتیم که شعر وی سرشار از تناص قرآنی به صورت مستقیم و غیرمستقیم می­باشد. این مقاله می­کوشد با استفاده از روش توصیفی – تحلیل  ضمن القای مفهوم تناص، به بیان نمونه­هایی از آن در دیوان این شاعر بپردازد. تناص دارای روش­های فراوانی است که نویسندگان این مقاله روش مستقیم( المباشر) و غیرمستقیم( الداخلی) را برگزیده­اند.