---

به منظور تعیین همبستگی بین صفات مختلف زراعی و مطالعه روابط بین آن­ها به کمک تجزیه رگرسیون، 46 جمعیت یونجه زراعی موجود در ژرم­پلاسم مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی­سینا در سال 1391 مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه واریانس برای صفات مختلف معلوم کرد که تفاوت جمعیت­ها برای صفات عملکرد علوفه خشک و تعداد لارو در سطح احتمال 1 درصد معنی­دار بود. . ضرایب همبستگی ژنوتیپی عملکرد تر علوفه با مقدار سبزینه برگ (اسپاد) (^**952/0)، ارتفاع بوته در زمان ده درصد گلدهی با عملکرد تر علوفه (^**987/0)، درصد ماده خشک با عملکرد تر علوفه (^**942/0-)، عملکرد علوفه خشک با ارتفاع بوته در زمان ده درصد گلدهی (^*676/0) و درصد ماده خشک (^*896/0) رابطه معنی­دار داشتند. تجزیه همبستگی فنوتیپی نشان داد که یک همبستگی مثبت و معنی­داری بین درصد خسارت و تعداد لارو (^**767/0r = )، یک همبستگی منفی معنی­داری بین درصد ماده خشک با عملکرد علوفه­ تر (^**450/0-r = ) ولی رابطه منفی با عملکرد علوفه خشک (^**424/0r = ) وجود دارد. رگرسیون گام به گام برای عملکرد علوفه تر به‌عنوان متغیر تابع نشان داد که عملکرد علوفه خشک، درصد ماده خشک، ارتفاع بوته در مرحله ده درصد گل­دهی و تعداد لارو به‌­ ترتیب وارد مدل شدند و با ضریب تبیین تجمعی 29/89 درصد، بیشترین تغییرات عملکرد علوفه تر را توجیه نمودند. همچنین بیشترین و کمترین درصد وراثت ­پذیری به ­ترتیب متعلق به صفات تعداد لارو و عملکرد علوفه خشک بود. جمعیت ناراگامت (شماره 30) با عملکرد علوفه خشک بالا و تعداد لارو و نیز درصد خسارت نسبتاً کم در بین جمعیت­ها، به عنوان جمعیت مطلوب و مقاوم پیشنهاد می­شود.

---

شناسایی تنوع ژنتیکی و استفاده از آن در موفقیت برنامههای بهنژادی، امری ضروری است. در این تحقیق تنوع ژنتیکی 20 ژنوتیپ جو دیم با استفاده از صفات مورفولوژیک و نشانگرهای مولکولی RAPD و ISJ بررسی شد. ژنوتیپها از نظر همه صفات ظاهری مورد بررسی اختالف معنیدار داشتند که این موضوع بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین آنها بود. محاسبه وراثتپذیری عمومی برای صفات نشان داد که صفت طول سنبله بیشترین و عملکرد دانه کمترین وراثتپذیری را داشتند. کمترین و بیشترین ضریب تغییرات ژنوتیپی و فتوتیپی به ترتیب برای صفات وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله برآورد گردید. میانگین درصد چندشکلی آغازگرهای ISJ بیشتر از چندشکلی مشاهده شده در بین آغازگرهای RAPD بود. تجزیهی خوشهای نشان داد که تفکیک ژنوتیپها بر اساس صفات ظاهری با تفکیکی که با استفاده از دادههای مولکولی بدست آمد، مشابهت چندانی ندارند، اما تفکیک بر اساس دادههای مولکولی RAPD و ISJ تا حدودی توانست ژنوتیپهای دو ردیفه و شش ردیفه، همچنین ژنوتیپهای دانه پوشیده و بدون پوشینه را از هم تفکیک نماید. بین ماتریس تشابه دادههای مولکولی و صفات ظاهری همبستگی منفی و معنیدار، ولی بین ماتریس تشابه دادههای مولکولی همبستگی مثبت و معنیدار وجود داشت.

---

تنش خشکی از عوامل کاهش دهنده عملکرد در سطح جهان محسوب می­شود. با توجه به این­که گندم بیشتر در نواحی نیمه خشک کشت می­شود، امروزه توجه زیادی به ایجاد ارقام متحمل به تنش خشکی معطوف شده است. در این پژوهش نحوه وراثت برخی از صفات زراعی و فیزیویولوژیکی در نسل­های مختلف حاصل از تلاقی دو رقم ارگ (والد متحمل به خشکی) و مغان 3 (والد حساس به خشکی) در شرایط مزرعه از طریق تجزیه میانگین نسل­ها در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال زراعی 193-1392 مورد مطالعه قرار گرفت. آزمایش به صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در دو تکرار صورت پذیرفت. شرایط آبیاری در کرت­های اصلی و نسل­های مورد مطالعه در کرت­های فرعی قرار گرفتند. پس از گرده­افشانی به منظور اعمال تنش کم­آبی،  قطع آبیاری تا انتهای فصل برای کرت­های واجد تنش صورت گرفت. در تجزیه واریانس اختلاف معنی­داری در بین نسل­های مختلف از نظر صفات ارتفاع بوته، طول پدانکل، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد پنجه بارور، میزان کلروفیل برگ، دمای برگ، تعداد روز تا رسیدگی، وزن سنبله، وزن کاه، بیوماس، عملکرد دانه و شاخص برداشت مشاهده شد. اثر متقابل نسل در شرایط آبیاری تنها برای عملکرد دانه معنی­دار بود. بعد از تجزیه میانگین نسل­ها در دو شرایط عادی و تنش خشکی، کای اسکور مدل سه پارامتری برای کلیه صفات مورد مطالعه معنی­دار بود که حاکی از حضور اثرات متقابل غیر آللی در وراثت این صفات بود. دامنه وراثت پذیری عمومی و خصوصی برای صفات مورد مطالعه به ترتیب در شرایط عادی 946/0-502/0 و 429/0-244/0 و در شرایط تنش کم­آبی 951/0-653/0 و 377/0-221/0 به دست آمد. متوسط درجه غالبیت برای کلیه صفات مورد مطالعه در هر دو شرایط عادی و تنش کم­آبی بیشتر از یک بود که وجود پدیده فوق غالبیت را در کنترل این صفات نشان داد و مقدار پایین وراثت پذیری خصوصی را توجیه کرد. در هر دو شرایط، واریانس غالبیت بزرگ­تر از واریانس افزایشی برای تمامی صفات بود. این نتایج لزوم بهره­برداری از اثرات غالبیت ژنی در برنامه­های اصلاحی گندم در صورت فراهم شدن تولید واریته­های هیبرید یا انجام گزینش در نسل­های تفرق پیشرفته را نشان می‌دهد هر چند که به علت مشکل انتقال گرده، تولید واریته های هیبرید در گندم در سطح محدودی صورت می گیرد.